ปลาใหญ่กลายเป็นปลาเล็ก! วิจัยชี้ปลาในแม่น้ำโขงขนาดตัวเล็กลงกว่าครึ่ง

การศึกษาพบว่าขนาดของปลาขนาดใหญ่ในแม่น้ำโขงลดลงอย่างน่าตกใจในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา อันเนื่องมาจากการทำประมงมากเกินไป โดยความยาวของปลาน้ำจืดขนาดใหญ่ที่สุดและใกล้สูญพันธุ์ที่สุด ซึ่งบางชนิดมีขนาดใหญ่เท่าหมีกริซลี ลดลง 40% ในเวลา 7 ปี

ปลาบางชนิด เช่น ปลาบึกแม่น้ำโขง ถูกศึกษามาเป็นเวลานาน และพบว่าน้ำหนักลดลง 55% ในช่วง 25 ปีที่ผ่านมา โดยลดลงจากน้ำหนักเฉลี่ย 180 กิโลกรัม เหลือเพียง 80 กิโลกรัม

Ngor Peng Bun นักชีววิทยาซึ่งเป็นหนึ่งในทีมวิจัย ช่วยจับปลาดุกยักษ์ตัวหนึ่งซึ่งมีน้ำหนัก 270 กิโลกรัมเมื่อปี 2000 ก่อนที่จะติดป้ายและปล่อยมันไป “มันใหญ่มาก ลืมไม่ลงเลยล่ะ” เขากล่าว และเกือบทำให้เรือพลิกคว่ำ ปลาชนิดนี้ปัจจุบันเหลือเพียงเงาของอดีตเท่านั้น

ปลากระโห้ ซึ่งเป็นปลาคาร์ปที่ใหญ่ที่สุดในโลก และเป็นปลาประจำชาติของกัมพูชา ก็ประสบปัญหาคล้ายคลึงกัน ทั้งสองสายพันธุ์กำลังอยู่ในภาวะใกล้สูญพันธุ์อย่างยิ่ง

นักวิทยาศาสตร์เผยว่า ขนาดเป็นเรื่องของการอยู่รอด เพราะปลาขนาดใหญ่ ซึ่งมีโอกาสถูกจับได้มากกว่า จะผลิตไข่ได้มากกว่าแบบทวีคูณ ตัวอย่างเช่น ปลาดุกน้ำหนัก 300 กิโลกรัม สามารถผลิตลูกได้มากกว่าปลาที่น้ำหนัก 50 กิโลกรัมถึง 10-20 เท่า นอกจากนี้ ปลาขนาดใหญ่หลายชนิดมีอายุยืนยาวและโตช้า ซึ่งหมายความว่าการเพิ่มขึ้นของอัตราการตายอาจทำให้ประชากรปลาลดลง

ปลาขนาดใหญ่ในแม่น้ำโขงมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อระบบนิเวศของแม่น้ำ และยังเป็นศูนย์กลางการดำรงชีวิตของผู้คนหลายล้านคนที่พึ่งพาการประมง นักวิทยาศาสตร์ได้ค้นพบสัญญาณแห่งความหวังเมื่อปี 2022 ที่ชาวประมงคนหนึ่งจับและปล่อยปลากระเบนน้ำหนัก 300 กิโลกรัม โดยปลากระเบนชนิดนี้ถือเป็นปลาน้ำจืดขนาดใหญ่ที่สุดเท่าที่เคยมีมา และแสดงให้เห็นว่ายังมีปลาขนาดใหญ่หลงเหลืออยู่บ้าง

การตกปลาและล่าสัตว์มักมุ่งเป้าไปที่สัตว์ขนาดใหญ่ที่สุด และส่งผลให้จำนวนสัตว์หลายชนิดลดลง รวมถึงปลาค็อดในทะเลบอลติก ปลาแซลมอนในอลาสกา และฉลาม และทำให้ช้างแอฟริกันมีงาเล็กลงด้วย

ดร. เซ็ป โฮแกน ผู้ช่วยศาสตราจารย์ด้านการวิจัยจากมหาวิทยาลัยเนวาดาในสหรัฐฯ และหนึ่งในทีมวิจัยกล่าวว่า การตัวเล็กลงอย่างรวดเร็วของปลาขนาดใหญ่ในแม่น้ำโขงเป็นเรื่องที่น่าประหลาดใจและน่าตกใจ

“เราเคยเห็นรูปแบบนี้ในการประมงปลาค็อดในมหาสมุทรแอตแลนติก ซึ่งการทำประมงแบบคัดเลือกขนาดมานานหลายทศวรรษทำให้ปลาที่มีขนาดใหญ่ที่สุดและมีความอุดมสมบูรณ์ที่สุดหายไป ส่งผลให้ประชากรปลาลดลงอย่างมาก เมื่อขนาดตัวและความสามารถในการสืบพันธุ์ลดลง ปลา (ในแม่น้ำโขง) ก็เสี่ยงที่จะเข้าสู่ ‘วังวนแห่งความตาย’ ซึ่งประชากรปลายังคงอยู่ แต่ไม่สามารถอยู่รอดได้ในระยะยาว” โฮแกนกล่าว

โสภณ อุย จากมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์หลวงในกรุงพนมเปญและหนึ่งในทีมวิจัยกล่าวว่า “การรู้ว่าปลาดขนาดใหญ่เหล่านี้กำลังลดลงทั้งในด้านขนาดและจำนวน ก็เหมือนกับการสูญเสียส่วนเล็กๆ ของกัมพูชาไป การดำรงอยู่ของพวกมันมีความสำคัญทางวัฒนธรรมและระบบนิเวศอย่างลึกซึ้ง”

การศึกษาซึ่งตีพิมพ์ในวารสาร Biological Conservation ได้วิเคราะห์ข้อมูลการติดตามผลเป็นเวลา 7 ปีจาก 23 พื้นที่ในลุ่มแม่น้ำโขงตอนล่าง และครอบคลุมปลา 257 ชนิด มีข้อมูลครบถ้วนตั้งแต่ปี 2007-2014 โฮแกนกล่าวว่าแนวโน้มการหดตัวลงน่าจะยังคงดำเนินต่อไป

นอกจากการทำประมงมากเกินไปแล้ว ปลาขนาดใหญ่ในแม่น้ำโขงยังต้องประสบปัญหาเขื่อนขัดขวางการอพยพไปยังแหล่งวางไข่ของพวกมัน วิกฤตการณ์ด้านสภาพภูมิอากาศ ซึ่งส่งผลกระทบต่ออุณหภูมิและปริมาณน้ำฝนตามฤดูกาล และการทำลายป่าที่ถูกน้ำท่วมตามฤดูกาลเพื่อการเกษตร ซึ่งเป็นแหล่งที่อยู่อาศัยที่สำคัญ

โฮแกนกล่าวว่า “ปลากระเบนน้ำหนัก 300 กิโลกรัมตัวนั้นแสดงให้เราเห็นว่ายังไม่สายเกินไป ยังมีปลาที่ตัวใหญ่กว่านี้เรื่อยๆ แต่มันจะไม่มีความหมายเลยหากเราไม่ลงมือทำตอนนี้เพื่อปกป้องสายพันธุ์เหล่านี้และระบบแม่น้ำที่พวกมันอาศัยอยู่ อนาคตของยักษ์ใหญ่แห่งแม่น้ำโขงแขวนอยู่บนเส้นด้าย”

ปลากระเบนถูกติดแท็กและติดตามเป็นเวลา 2 ปี ซึ่งมันใช้เวลาอยู่ในพื้นที่คุ้มครองริมแม่น้ำยาว 5 กิโลเมตร “การเชื่อมต่อ (ตามแม่น้ำ) และแหล่งที่อยู่อาศัยที่ได้รับการคุ้มครอง คือสิ่งที่สำคัญมาก” โฮแกนกล่าว “ถ้าคุณมีสิ่งเหล่านี้ ปลาเหล่านี้ก็จะอยู่รอดได้”

นักวิทยาศาสตร์เผยว่า การจับปลาขนาดใหญ่ถือเป็นสิ่งผิดกฎหมายอยู่แล้วในบางประเทศที่แม่น้ำโขงไหลผ่าน แต่การบังคับใช้กฎหมายยังคงเป็นความท้าทายที่สำคัญ “ชาวประมงท้องถิ่นมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการรวบรวมข้อมูลของเรา” โสภณกล่าว “พวกเขาอยู่แนวหน้าและต้องเป็นส่วนหนึ่งของการแก้ไขปัญหา”

Photo by Chhut Chheana / Wonders of the Mekong / AFP ภาพถ่ายเมื่อวันที่ 5 พ.ค. 2022 ปลากระเบนเพศเมียหนัก 181 กิโลกรัม ยาว 3.96 เมตรที่ชาวประมงจับได้จากแม่น้ำโขงในจังหวัดสตุงเตร็งของกัมพูชาก่อนจะปล่อยกลับแม่น้ำ