ปลายสัปดาห์ที่ผ่านมา กรมการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและสิ่งแวดล้อม เปิดบทสรุปประเด็นหลักจาก การประชุมว่าด้วยการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศแห่งสหประชาชาติ (UN Climate Change Conference) หรือเรียกย่อๆ ว่า “COP30” ซึ่งปิดฉากไป (อย่างโกลาหล) ณ เมืองเบเลง ประเทศบราซิล
SPACEBAR ชวนไล่เรียงภาพกีฬามันส์ๆ จาก COP30 ปีนี้ไม่ได้เป็นแค่เวทีเรื่องสภาพภูมิอากาศ แต่รวมโชว์ความดราม่านานาชาติครบรสเหมือนดูซีรีส์ Netflix 10 ตอนรวด มีทั้ง การประท้วงของชนเผ่า การต่อต้านต่างๆ นานา ข้อครหาเรื่องการถางป่า ศึกชิงเจ้าภาพ COP ปีหน้า รวมทั้งเหตุการณ์ไฟไหม้แบบไม่ต้องใช้ CG ทั้งยังมีประเด็นใหญ่ที่กลายเป็นวิวาทะประจำ COP30 นั่นคือเรื่องของ “เชื้อเพลิงฟอสซิล” แม้ว่า 88 ประเทศจะเรียกร้องให้จัดทำแผนเปลี่ยนผ่านที่ชัดเจน แต่ความแตกแยกในการประชุมระหว่างประเทศกำลังพัฒนากับมหาอำนาจที่ร่ำรวยน้ำมัน กลับทำให้ข้อเสนอนี้ไม่ถูกบรรจุในมติ “Mutirão”
“บราซิล” ผู้นำโลกสีเขียว(อ่อน)
บราซิลในฐานะเจ้าภาพ COP30 ขอก้าวขึ้นเป็นผู้นำโลกสีเขียวอย่างโดดเด่น ด้วยการประกาศทำแผนเปลี่ยนผ่าน 2 ฉบับ ได้แก่ แผนเศรษฐกิจปลอดฟอสซิลอย่างเป็นธรรมและเท่าเทียม (Fossil-fuel transition roadmap) และแผนป่าไม้และสภาพภูมิอากาศ (Forest-climate/deforestation roadmap)
รวมทั้งเสนอและสนับสนุนกลไกด้านการเปลี่ยนผ่านที่เป็นธรรม ที่มักถูกเรียกในสื่อว่า Belém Action Mechanism หรือ Just Transition Mechanism เพื่อสนับสนุนประเทศต่างๆ และภาคประชาสังคม แม้จะยังมีการเอ่ยถึงการลดพื้นที่ป่าเพื่อสร้างทางรถไฟ แต่ก็ใช้เพื่อส่วนรวม งานนี้เลยให้ไว้ที่...สีเขียว(อ่อน) ก่อนก็แล้วกัน
เปิดฉากด้านพลังงาน
ภายใต้วาระปฏิบัติการด้านสภาพภูมิอากาศโลก (GCAA) ในมิติด้านพลังงาน ได้มีการจับมือระหว่าง Utilities for Net Zero Alliance (UNEZA) และโครงการ Green Grids Initiative เดินหน้าแผนขยายและเสริมความยืดหยุ่นของโครงข่ายไฟฟ้าโลก มุ่งลงทุน 1 ล้านล้านดอลลาร์สหรัฐ ภายในปี 2030 เพื่อเพิ่มพลังงานสะอาดและระบบกักเก็บพลังงาน
สอดคล้องกับเป้าหมายเพิ่มพลังงานหมุนเวียนเป็น 3 เท่า อีกทั้ง UNEZA ยังเพิ่มงบลงทุนรายปีเกือบ 30% เป็น 1.48 แสนล้านดอลลาร์ ขณะเดียวกัน Asian Development Bank (ADB) และธนาคารโลกเตรียมระดมทุนรวม 1.25 หมื่นล้านดอลลาร์ หนุนโครงข่ายไฟฟ้าอาเซียน (ASEAN Power Grid)
Belém 4x
ภาคที่ลดคาร์บอนยากมีการขยับตัวเช่นกัน ด้วยการผ่าน “Belém 4x Pledge on Sustainable Fuels” หรือ “Belém 4x” ที่ตั้งเป้าเพิ่มการใช้เชื้อเพลิงยั่งยืน ทั้งไฮโดรเจน เชื้อเพลิงชีวภาพ และเชื้อเพลิงอิเล็กทรอนิกส์อย่างน้อย 4 เท่า จากปี 2024 ภายในปี 2035
พร้อมด้วย “ปฏิญญาเบเลงเพื่อการพัฒนาอุตสาหกรรมสีเขียว” ที่บราซิล สหราชอาณาจักร และแอฟริกาใต้ร่วมผลักดัน ซึ่งมีโครงการอุตสาหกรรมสะอาดที่ใกล้ถึงการตัดสินใจลงทุน (near-FID) มูลค่า 1.4 แสนล้านดอลลาร์ โดยกว่า 1 ใน 3 อยู่ในประเทศกำลังพัฒนา ซึ่งสะท้อนโอกาสการลงทุนสูงถึง 2 ล้านล้านดอลลาร์
พลังเงินหมุนโลก
ในด้านการเงินเพื่อสภาพภูมิอากาศ ก็เป็นอีกหัวใจสำคัญของ COP30 โดยจะดำเนินโครงการระยะเวลา 2 ปีเพื่อพัฒนาด้านการเงินสำหรับสภาพภูมิอากาศ และหาวิธีการระดมทุนจากทั้งภาครัฐ-เอกชนให้แก่ประเทศกำลังพัฒนา โดยครั้งนี้ตั้งเป้าให้ได้อย่างน้อยปีละ 1.3 ล้านล้านดอลลาร์ ภายในปี 2035
ขณะที่มติจากการประชุม Mutirão ได้เรียกร้องให้มีการ “เพิ่มเงินทุน” สำหรับการปรับตัวให้เป็น 3 เท่าในปีเดียวกัน และเพื่อเป็นการแก้ปัญหาการเข้าถึงเงินทุนของประเทศกำลังพัฒนา
COP30 ยังมีความคืบหน้าในการสร้าง “ภาษาทางการเงินร่วมกัน” ผ่านการเปิดตัว Global Super-Taxonomy ที่ทำหน้าที่เหมือนพจนานุกรมกลางสำหรับการเงินสีเขียว เพื่อให้สามารถเปรียบเทียบและแปลข้อมูลด้านความยั่งยืนของแต่ละประเทศได้เข้าใจตรงกัน
นอกจากนี้ บราซิลยังได้เผยแพร่ Brazilian Sustainable Taxonomy (BST) ซึ่งได้รวมเกณฑ์เกี่ยวกับการลดก๊าซเรือนกระจก การปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศ และเกณฑ์ทางสังคม เช่น ความเท่าเทียมทางเพศ และเชื้อชาติ
ความยืดหยุ่นทางเศรษฐกิจจากสภาพภูมิอากาศที่ตึงเป๊ะ
ในด้านการจัดการความเสี่ยงทางการเงิน COP30 เปิดตัว Infrastructure Resilience Development Fund (IRDF) มูลค่า 340 ล้านดอลลาร์ พร้อมทั้งริเริ่ม Financial Instruments for Ready and Resilient ซึ่งจะจัดสรรเงินทุนฉุกเฉินและเงินทุนที่เชื่อมโยงกับความยืดหยุ่น รวม 6,000 ล้านดอลลาร์ ภายในปี 2030 สำหรับภูมิภาคละตินอเมริกา และแคริบเบียน ผ่านกลไกข้อกำหนดหนี้ที่เชื่อมโยงกับความยืดหยุ่นทางเศรษฐกิจจากสภาพภูมิอากาศ (Climate Resilience Debt Clauses)
ปกป้องผืนป่า ธรรมชาติ และอาหาร
การประชุม COP30 ในภูมิภาคแอมะซอนเน้นย้ำความสำคัญของการคุ้มครองธรรมชาติอย่างไม่เคยมีมาก่อน โดยเปิดตัวกองทุนเพื่อป่าเขตร้อนตลอดกาล (Tropical Forest Forever Facility–TFFF) ด้วยเงินตั้งต้น 5,500 ล้านดอลลาร์ พร้อมตั้งเป้าระดมให้ถึง 1.25 หมื่นล้านดอลลาร์ในระยะยาว โดยกำหนดให้ไม่น้อยกว่า 20% ของเงินทั้งหมดส่งตรงถึงชนพื้นเมืองและชุมชนท้องถิ่น เพื่อสะท้อนบทบาทสำคัญในการพิทักษ์ผืนป่า
อีกหนึ่งก้าวที่สำคัญคือ การเปิดตัวข้อตกลงด้านการถือครองที่ดินระหว่างรัฐบาล (Intergovernmental Land Tenure Commitment-ILTC) ซึ่งจะรับรองสิทธิในที่ดินรวม 160 ล้านเฮกตาร์สำหรับชนพื้นเมือง ชุมชนดั้งเดิม และกลุ่มผู้มีเชื้อสายแอฟริกา โดยบราซิลตั้งเป้าที่จะรับรองพื้นที่ 63 ล้านเฮกตาร์
ด้านเกษตรและอาหาร
มีคำมั่นลงทุนกว่า 9,000 ล้านดอลลาร์ ผ่าน Action Agenda on Regenerative Landscapes (AARL) เพื่อผลักดันการพัฒนาภูมิทัศน์แบบฟื้นฟู (Regenerative Landscapes) ครอบคลุมพื้นที่กว่า 210 ล้านเฮกตาร์ และเข้าถึงเกษตรกร 12 ล้านคน ในกว่า 110 ประเทศ ภายในปี 2030 ซึ่งเพิ่มขึ้นกว่า 4 เท่า จากปี 2023
พร้อมกันนี้ บราซิลยังเปิดตัว RAIZ (Resilient Agriculture Investment for Zero‑land degradation) เพื่อคัดเลือกโครงการฟื้นฟูที่ดินเสื่อมโทรมและพัฒนาเครื่องมือทางการเงินดึงดูดการลงทุนภาคเอกชนอีกด้วย
มิติมลพิษทางการเกษตร
มีการสร้างกลไกใหม่ขึ้นเพื่อเร่งดำเนินการลดก๊าซเรือนกระจกและมลพิษที่เป็นอันตราย เช่น ก๊าซมีเทน โดยการสนับสนุนทั้งงานวิจัยและการขยายวิธีปฏิบัติที่ดี ด้วยการจัดสรรเงินทุนเริ่มต้นจำนวนหลายสิบล้านดอลลาร์
มิติเมือง
COP30 เน้นการลงมือปฏิบัติที่ยึด “ผู้คนเป็นศูนย์กลาง” โดยมีแคมเปญ Race to Resilience ที่ช่วยเพิ่มความยืดหยุ่นให้กับประชากร 437.7 ล้านคน พร้อมกับการระดมทุนเพื่อการปรับตัวถึง 4,200 ล้านดอลลาร์
นอกจากนี้ บราซิลยังส่งเสริมด้านสังคมผ่านปฏิญญาเบเลง ที่มุ่งเน้นการจัดการความหิวโหย ความยากจน และการดำเนินงานด้านสภาพอากาศที่ใส่ใจมนุษย์เป็นหลัก โดยมีผู้นำจาก 43 ประเทศและสหภาพยุโรป ที่ให้ความสนใจในประชากรกลุ่มเปราะบางเป็นศูนย์กลางของนโยบายสภาพภูมิอากาศทั่วโลก
ในระดับเมือง COP30 ได้เดินหน้าสร้างความยืดหยุ่นให้แก่โครงสร้างพื้นฐาน ผ่านแผนการเร่งรัดความยืดหยุ่นของโครงสร้างพื้นฐานในเขตเมือง สำหรับประเทศกำลังพัฒนาและรัฐบาลท้องถิ่น พร้อมกับเปิดตัว Beat the Heat PAS เพื่อให้เมืองกว่า 185 แห่ง จัดทำแผนรับมือกับความร้อนและเพิ่มพื้นที่สีเขียว ครอบคลุมประชากรทั่วโลกถึง 3,500 ล้านคน
มิติสุขภาพ
ด้านสุขภาพ ได้เปิดตัว Belém Health Action Plan ซึ่งเป็นแผนการปรับตัวระดับนานาชาติฉบับแรกที่เน้นเรื่องสุขภาพโดยเฉพาะ ด้วยการสนับสนุนเงินทุนเริ่มต้น 300 ล้านดอลลาร์ จากองค์กรการกุศลกว่า 35 แห่ง เพื่อเตรียมรับมือกับภัยสุขภาพจากภาวะโลกร้อน เช่น คลื่นความร้อน และโรคติดเชื้อ
มิติความเท่าเทียม
ด้านความเท่าเทียม COP30 ได้รับรองแผนปฏิบัติการด้านเพศสภาพและสภาพภูมิอากาศ (Gender Action Plan Agreed) ฉบับใหม่ ที่ให้ความสำคัญกับข้อมูลจำแนกตามเพศและปัจจัยอื่น เช่น เชื้อชาติ ความพิการ และอายุ พร้อมเปิดตัว Global Initiative for Jobs & Skills for the New Economy เพื่อบูรณาการการพัฒนาทักษะเข้ากับยุทธศาสตร์สภาพภูมิอากาศ โดยตั้งเป้ารวมกว่า 20 ประเทศและ 40 สถาบันใน “ชุมชนการมีส่วนร่วมด้านงานและทักษะสำหรับเศรษฐกิจยุคใหม่” ภายในปี 2028
นวัตกรรมและปัญญาประดิษฐ์
COP30 ยังได้อนุมัติกลไกสำคัญอย่าง Global Implementation Accelerator ที่มุ่งจัดลำดับความสำคัญของมาตรการลดก๊าซมีเทน และการใช้โซลูชันจากธรรมชาติ พร้อมทำงานร่วมกับวาระปฏิบัติการด้านสภาพภูมิอากาศโลก (Global Climate Action Agenda : GCAA) ที่มี 30 กลุ่มขับเคลื่อน รวม 482 โครงการ และ Plans to Accelerate Solutions: PAS อีก 117 แผนที่มุ่งขจัดอุปสรรค โดยเน้นด้านความรู้และการสร้างศักยภาพ 91% ความร่วมมือ 87% และการเงินภาครัฐและเอกชน 79%
ด้านเทคโนโลยีดิจิทัลและ AI จะก่อตั้ง AI Climate Institute (AICI) เพื่อเสริมสร้างทักษะและความสามารถให้กับประเทศกำลังพัฒนาในการใช้ AI จัดการด้านสภาพภูมิอากาศอย่างเท่าเทียม พร้อมกับการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานดิจิทัลช่วยให้ประเทศต่าง ๆ สามารถใช้ระบบ DPI และ DPG แบบเปิดในการตอบสนองต่อภัยพิบัติ การจัดการน้ำ และการพัฒนาการเกษตรที่มีความยืดหยุ่น
นอกจากนี้ ได้มีการเปิดตัว Global Initiative for Information Integrity on Climate Change พร้อม Declaration on Information Integrity on Climate Change ซึ่งได้รับการรับรองโดย 10 ประเทศ พร้อมกองทุน Global Fund for Information Integrity ที่เริ่มสนับสนุนโครงการระยะแรก
ส่งไม้ต่อ COP31
การประชุม COP31 ในปีหน้าจะมี “ตุรกี” เป็นเจ้าภาพ ขณะที่ “ออสเตรเลีย” จะทำหน้าที่ประธานฝ่ายเจรจา ซึ่งเป็นบทบาทพิเศษที่มุ่งหวังจะสร้างสะพานเชื่อมระหว่างประเทศพัฒนาแล้วและประเทศกำลังพัฒนา ซึ่งจากกลไกและแผนงานใน COP30 สะท้อนให้เห็นว่าโลกกำลังมุ่งไปสู่ยุคการดำเนินการด้านสภาพภูมิอากาศที่จะต้องมีความเป็นจริง ชัดเจน และมีความเป็นธรรมมากยิ่งขึ้น
สุดท้ายนี้ใครอ่านแล้วมันส์ สามารถย้อนไปอ่านการเปิดฉาก COP30 เมื่อผู้นำโลกเริ่มเข้าใจ ‘โลกร้อน’ ไม่ได้แก้ด้วยกราฟ…แต่ต้องแก้ด้วยคน แล้วรอติดตาม COP31 ไปพร้อมๆ กันที่ SPACEBAR
