ทำไมต้องจัดงานพระศพเจ้านายที่ ‘สนามหลวง’ : ย้อนรอยพื้นที่แห่งพิธีและความทรงจำของแผ่นดิน

ทำไมต้องจัดงานพระศพเจ้านายที่สนามหลวง

‘สนามหลวง’ พื้นที่แห่งพิธีและความทรงจำของแผ่นดิน

ถ้าใครเคยเห็นภาพการจัดพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพหรือพระศพเจ้านาย ณ ท้องสนามหลวง อาจจะสงสัยว่า

“ทำไมต้องเป็นที่นี่?”

“ทำไมทุกครั้งถึงเลือกสนามหลวง ไม่ใช่วัดหรือสถานที่อื่น?”

จริงๆ แล้ว คำตอบนี้เชื่อมโยงทั้งเรื่องประวัติศาสตร์ พิธีกรรม และสัญลักษณ์ของพระเกียรติยศ มายาวนานหลายร้อยปี

‘สนามหลวง’ จุดที่ใกล้ที่สุดกับพระบรมมหาราชวัง

เหตุผลแรกสุดคือ สนามหลวงอยู่ติดกับพระบรมมหาราชวัง สถานที่ตั้งพระศพของพระมหากษัตริย์และพระบรมวงศานุวงศ์ชั้นสูง การเคลื่อนขบวนอัญเชิญพระโกศจากพระบรมมหาราชวังมาที่สนามหลวงจึงสะดวก ปลอดภัย และสมพระเกียรติ เป็นเส้นทางที่สืบเนื่องจากสมัยอยุธยา มาจนถึงรัตนโกสินทร์โดยแทบไม่เปลี่ยนแปลง

จาก “พระเมรุใหญ่” สู่พระเมรุมาศขนาดพอเหมาะ

ในอดีต การถวายพระเพลิงพระบรมศพไม่ได้ทำในวัด แต่จะสร้างพระเมรุมาศขึ้นเฉพาะกิจในพื้นที่เหมาะสมกับพระเกียรติยศ สนามหลวงคือพื้นที่ที่ถูกออกแบบมาเพื่อสิ่งนี้โดยเฉพาะ พื้นที่ว่างกว้างใหญ่พอจะสร้างสถาปัตยกรรมชั่วคราวที่งดงามที่สุดแห่งแผ่นดิน

สมัยก่อน พระเมรุมาศมีขนาดใหญ่มาก เช่น ของสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ที่มีความสูงกว่า 80 เมตร และยอดถึง 5 ยอด แต่ต่อมา รัชกาลที่ 5 ทรงมีพระราชดำรัสให้ลดขนาดลง เพราะเห็นว่าการสร้างใหญ่โตเช่นนั้น “สิ้นเปลืองแรงและทรัพย์” และไม่สอดคล้องกับสภาพสังคมยุคใหม่ จึงโปรดให้ทำ “เพียงพอสมควร ณ ท้องสนามหลวง”

ตั้งแต่นั้นมา สนามหลวงจึงกลายเป็นสถานที่จัดพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพตามธรรมเนียมใหม่ - เรียบง่ายแต่สง่างาม

พื้นที่ที่รวมทั้งศิลปะ ความเชื่อ และความทรงจำ

การสร้างพระเมรุมาศไม่ใช่แค่การ “สร้างสถานที่เผา” แต่คือ การจำลองเขาพระสุเมรุ ศูนย์กลางจักรวาลในคติพุทธ-พราหมณ์เป็นการส่งเสด็จพระมหากษัตริย์หรือเจ้านายผู้ล่วงลับกลับสู่สวรรค์

จากธรรมเนียมโบราณสู่ความร่วมรู้สึกของคนไทยทั้งแผ่นดิน

ในอดีต การไว้ทุกข์มีธรรมเนียมที่เข้มงวด เช่น การโกนผม การแต่งชุดขาว ดำ หรือน้ำเงินตามฐานะ

แต่ปัจจุบัน ความไว้ทุกข์กลายเป็นเรื่องของ ความรู้สึกและความเคารพภายในใจ มากกว่าการปฏิบัติตามรูปแบบ

และ ‘สนามหลวง’ ก็ยังคงเป็นจุดรวมใจของผู้คน - พื้นที่ที่คนรุ่นก่อนใช้ทำพิธีศักดิ์สิทธิ์ และคนรุ่นใหม่ใช้ยืนสงบเพื่อแสดงความรัก ความภักดี และการรำลึกถึงอย่างร่วมสมัย

สนามหลวงในสายตาคนรุ่นใหม่ สำหรับ Gen Z หรือ Gen Y หลายคน สนามหลวงอาจไม่ได้เป็นแค่สถานที่จัดงานพระราชพิธีแต่มันคือ “พื้นที่ของเรื่องเล่า”ที่สะท้อนว่า วัฒนธรรมไทยยังคงอยู่ได้ เพราะเราเข้าใจความหมายของมันมากกว่ารูปแบบของมัน

'สนามหลวง' จึงไม่ใช่เพียงสนามหญ้าใจกลางกรุงเทพฯ

แต่คือ “สนามแห่งความทรงจำของแผ่นดิน” ที่ทุกครั้งมีงานพระศพเจ้านาย - แปลว่า คนไทยทั้งชาติยังคงมีหัวใจเดียวกันในการรำลึกถึงผู้ให้ และรักษาสืบต่อขนบแห่งราชสำนักไว้อย่างสง่างาม