พัดยศ คืออะไร ใช้ทำไม?
พัดยศ ก็คือ “ตาลปัตร” แบบพิเศษที่พระมหากษัตริย์พระราชทานให้พระสงฆ์ เพื่อแสดง “สมณศักดิ์” หรือยศตำแหน่งของพระรูปนั้น เป็นเหมือนเครื่องหมายแสดงเกียรติยศและหน้าที่
ตาลปัตร คืออะไร?
คำว่า “ตาลปัตร” แปลตามตัวคือ “ใบตาลที่ใช้โบก” เดิมพระใช้บังหน้าเวลาเทศน์หรือสวดมนต์ เพื่อช่วยให้สำรวม ไม่มองสบตาญาติโยมมากเกินไป ซึ่งอาจรบกวนสมาธิ ต้นแบบนี้มีใช้กันในหลายประเทศ เช่น อินเดีย ศรีลังกา พม่า
พัดยศมาจากไหน?
ไทยรับแบบแผน พัดยศ มาจากลังกา (ศรีลังกา) ในสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ พระเจ้าพม่าส่งพระไปบวชที่ลังกา หลังบวชเสร็จ ได้รับชื่อใหม่และพัดยศจากกษัตริย์ลังกาเป็นของขวัญกลับมา ไทยจึงรับธรรมเนียมนี้มาด้วย
พัดยศในไทย
ไทยเริ่มมีพัดยศตั้งแต่สมัยอยุธยา โดยออกแบบลวดลาย รูปทรง สี และวัสดุต่างกันไปตามระดับสมณศักดิ์ เช่น พัดของพระราชาคณะชั้นสูงจะประดับงดงาม มีลายทอง ด้ามงา หรือไม้แกะสลัก
ไม่ใช่แค่พระที่มีพัดยศ
รู้ไหม? พัดยศไม่ได้มีแค่สำหรับพระภิกษุ ยังมีธรรมเนียมถวายพัดยศให้ “พระพุทธรูป” และ “พระพุทธบาท” ด้วย เช่น พระประธาน 9 วัดสำคัญในกรุงเทพฯ และพระพุทธบาทสระบุรีก็มีพัดยศเฉพาะของแต่ละองค์
แล้วปัจจุบันล่ะ?
ทุกครั้งที่มีการแต่งตั้งสมณศักดิ์ ก็จะมีการถวายพัดยศร่วมด้วยเสมอ เพราะพัดยศกลายเป็น “สัญลักษณ์แห่งเกียรติยศ” ไปแล้ว แต่ในอีกมุมหนึ่ง พัดยศก็สะท้อนความคาดหวังต่อพระสงฆ์ ว่าควรทำหน้าที่ให้สมกับศักดิ์ที่ได้รับ ไม่ใช่ยึดติดแค่ลาภ ยศ หรือตำแหน่ง จนลืมเป้าหมายของการบวช
พัดยศคือของที่พระราชทานแก่พระสงฆ์ เพื่อแสดงตำแหน่งสมณศักดิ์ แต่ในขณะเดียวกัน ก็เป็นเครื่อง เตือนใจว่า “ตำแหน่ง” ไม่สำคัญเท่า “หน้าที่” ที่ต้องทำเพื่อพระศาสนา
